Witamina D, inaczej cholekalcyferol biogenetycznie wywodzi się z cholesterolu. W organizmie człowieka zaliczana do witamin lub prohormonów (kalcytriol jest biologicznie aktywną, hormonalną postacią D3), witamina D to w rzeczywistości grupa rozpuszczalnych w tłuszczach, steroidowych organicznych związków chemicznych, o licznych i niezwykle istotnych funkcjach fizjologicznych, z których niekwestionowaną i podstawową jest funkcja regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej oraz budowa: modelowanie i mineralizacja kości .
Najważniejszą rolą witaminy D w okresie wzrostu i dojrzewania organizmu jest zapewnienie optymalnej szczytowej masy kostnej, istnieje bowiem ścisła zależność pomiędzy gęstością mineralną kości, a osoczowym poziomem 25(OH)D - krążącego metabolitu witaminy D . Równie istotnym działaniem witaminy D w okresie wzrostu i dojrzewania jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia niektórych ciężkich chorób autoimmunologicznych w późniejszym okresie życia (m.in. stwardnienie rozsiane i reumatoidalne zapalenie stawów), jak i łagodzenie ich przebiegu. Prawidłowa suplementacja witaminą D w okresie dzieciństwa to także znaczne obniżenie ryzyka występowania chorób alergicznych, w tym astmy oskrzelowej. Udowodniono z kolei, że niedobór witaminy D w ciągu pierwszych 12 miesięcy życia dziecka stanowi jeden z czynników ryzyka rozwoju cukrzycy typu 1.
Bardzo duże, a jednocześnie o wiele mniej uświadamiane znaczenie dla organizmu ma również niekalcemiczne działanie witaminy D, dlatego skutki jej niedoboru nie ograniczają się wyłącznie do zaburzeń mineralizacji szkieletu w postaci krzywicy rosnącego organizmu, zmniejszenia szczytowej masy kostnej w okresie dojrzewania, osteomalacji, czy osteoporozy u dorosłych.
Konsekwencje przewlekłego niedoboru witaminy D są o wiele rozleglejsze i obejmują zwiększoną zapadalność w ciągu całego życia na niektóre postacie nowotworów (m.in. jelita grubego, sutka, prostaty, jajnika, przełyku, żołądka, trzustki, pęcherza moczowego ), choroby autoimmunologiczne i metaboliczne, przewlekłe stany zapalne, nadciśnienie i choroby układu sercowo-naczyniowego. Witamina D chroni także przed otyłością, zaburzeniami poznawczymi i infekcjami, takimi jak: grypa, zapalenie płuc, posocznica, czy gruźlica. W przebiegu tej ostatniej choroby prawidłowy poziom witaminy D jest niezwykle istotny, ponieważ pod jej wpływem makrofagi i monocyty uwalniają katelicydynę - białko pobudzające wrodzoną odporność i indukujące niszczenie komórek chorobowych.
Dwie podstawowe formy witaminy D różnią się przede wszystkim budową łańcucha bocznego. Ponadto witamina D2 (ergokalcyferol) naturalnie występuje w organizmach roślinnych, zaś witamina D3 – w organizmach zwierzęcych. Witamina D2 i D3 posiadają także różną aktywność biologiczną, różne czasy półtrwania oraz odmienną stabilność w preparatach. Witamina D2 nie jest ekwiwalentem D3 i nie powinna być stosowana jako zamiennik w suplementacji, czy w celu wzbogacania żywności.
Aktywna postać witaminy D3: 1,25-hydroksycholekalcyferol (kalcytriol) jest substancją o działaniu hormonalnym, która w szczególności zwiększa wchłanianie wapnia i fosforu w przewodzie pokarmowym, pełni ponadto funkcje regulacyjne w układzie odpornościowym oraz reguluje syntezę własną.
W skórze, pod wpływem promieniowania UV B w wyniku fotochemicznej reakcji przekształcenia powstaje forma prewitaminy D, która następnie pod wpływem energii cieplnej ciała przekształca się ostatecznie w cholekalcyferol. Witamina D3 pochodzenia skórnego stanowi blisko 90% całkowitego stężenia witaminy D w ustroju, jedynie w niewielkim stopniu będąc wspieraną przez źródła pokarmowe. Na poziom skórnej syntezy witaminy D wpływa wiele czynników, przede wszystkim: pora roku, zachmurzenie i zanieczyszczenie powietrza, pigmentacja skóry , szerokość geograficzna, stosowanie kremów z filtrami, ale także proces starzenia się skóry.
Chociaż pierwsze doniesienia o wpływie witaminy D na układ odpornościowy pojawiły się ponad 20 lat temu, to jednak dopiero stosunkowo niedawno szerzej opisano mechanizmy jej działania. Rola witaminy D w diecie odpornościowej i jej znaczenie terapeutyczne jest trudne do przecenienia, a wysoka sezonowa zachorowalność niezwykle często wiąże się z okresem jej znaczących niedoborów w diecie dzieci i dorosłych. Istnieje wiele udokumentowanych danych na temat korzystnego oddziaływania witaminy D w procesie modulacji odpowiedzi immunologicznej. Wykazano, między innymi, jej hamujący wpływ na namnażanie w komórkach takich szczepów bakteryjnych, jak Mycobacterium tuberculosis i Staphylococcus aureus. Udowodniono również, że suplementacja witaminą D w dawce 4000 IU może zredukować konieczność zastosowania antybiotyków zwłaszcza u pacjentów cierpiących na nawracające infekcje dróg oddechowych .
Prawidłowy poziom witaminy D wynosi 20 - 60 ng/ml (50 - 150 nM/l). Zalecane przyjmowanie witaminy D3 w postaci preparatów farmakologicznych przedstawia się następująco:
U dzieci od 1 do 18 roku życia podaż witaminy D z żywności i/lub preparatów farmaceutycznych powinna wynosić 400 IU na dobę w okresie od października do marca, a także w miesiącach letnich, jeżeli nie jest zapewniona wystarczająca synteza skórna. U dzieci z nadwagą lub otyłością należy rozważyć zwiększenie dawki witaminy D nawet do 800 - 1000 IU na dobę .
W przypadku osób dorosłych podaż witaminy D z żywności i/lub preparatów farmaceutycznych powinna wynosić 800-1000 IU na dobę w okresie od października do marca, a także w miesiącach letnich, jeżeli nie jest zapewniona wystarczająca synteza skórna witaminy D. U osób starszych, po 65. roku życia ze względu na obniżoną syntezę skórną oraz udowodnione działanie przeciwzłamaniowe zaleca się suplementację witaminą D w dawce 800-1000 IU na dobę, przez cały rok.
Dawki lecznicze witaminy D ustalane są indywidualnie dla osoby, zależnie od konkretnej sytuacji klinicznej. Pamiętajmy jednak, że względu na ścisły związek poziomu witaminy D z poziomem wapnia w organizmie, przed i w trakcie prowadzonego leczenia należy poziom wapnia regularnie monitorować.
Uświadamianie społeczeństwa o konieczności podniesienia poziomu zaopatrzenia codziennej diety w witaminę D, w szczególności w grupach niemowląt i dzieci, młodzieży w okresie intensywnego wzrostu, osób aktywnych zawodowo, kobiet w ciąży i karmiących piersią oraz osób starszych, po 65. roku życia powinno być kwestią priorytetową, ponieważ jej przewlekły niedobór w bardzo istotny sposób narusza równowagę fizjologiczną organizmu i zwiększa ryzyko rozwoju wielu ciężkich, przewlekłych schorzeń. Właściwy, stały poziom witaminy D w organizmie jest bowiem czynnikiem, który bezpośrednio warunkuje zachowanie dobrego stanu zdrowia.
