Imbir – doskonała przyprawa i nie tylko...

13 listopada 2020
Zingiber officinale Roscoe - imbir lekarski należy do rodziny imbirowate (Zingiberaceae), rzędu imbirowce, kladu jednoliścienne, klasy okrytonasienne. Jest znaną od stuleci rośliną przyprawową, kulinarną, leczniczą i kosmetyczną. Piszą o nim prastare chińskie księgi medyczne, takie jak zielnik Chin Shen-Nunga pochodzący z ok. 2800 r. p.n.e., starożytni pisarze Grecji i Rzymu - Hipokrates, Dioskurides, Pliniusz Starszy. Opisuje również Marco Polo w XI-wiecznych i Paracelsus w XIV-wiecznych księgach leczniczych. Imbir nie występuje w stanie naturalnym, lecz jest uprawiany w klimacie podzwrotnikowym, m.in. w Chinach, Indiach, Brazylii, zach. Afryce i Australii, a rozmnaża się go poprzez podział kłączy.
Imbir – doskonała przyprawa i nie tylko...

  Imbir jest byliną, osiąga wysokość do 1m. Liście są całobrzegie, lancetowate, ułożone naprzemianlegle. Pędy kwiatostanowe, wys. do 25 cm, pokryte są łuskowatymi liśćmi. Kwiaty grzbieciste, żółtofioletowe, o jednym wykształconym pręciku, tworzą kłosowate kwiatostany. Roślina wytwarza poziome kłącze, dł. 5-15 cm, podzielone na bulwiaste człony.

  W lecznictwie wykorzystywane jest kłącze imbiru wysuszone, całe lub rozdrobnione, z korkiem usuniętym całkowicie lub tylko z szerokich, płaskich powierzchni. Kłącze imbiru jest zgrubiałe, mięsiste, bocznie spłaszczone, z krótkimi rozgałęzieniami. Powierzchnia zewnętrzna nieokorowanego kłącza różni się barwą od jasnej do ciemnobrunatnej i jest pokryta korkiem o wyraźnym poprzecznym lub podłużnym prążkowaniu. Kłącze okorowane jest jasnobrunatne o powierzchni zewnętrznej podłużnie bruzdowanej, niekiedy z fragmentami wystających włókien. Przełam krótkowłóknisty, pylący z wystającymi włóknami. Kłącze imbiru to surowiec olejkowy o aromatycznym zapachu i ostrym, piekącym smaku. Według FP XI zawartość olejku eterycznego w Zingiberis rhizoma, powinna być nie mniejsza niż 15 ml/kg wysuszonego surowca. Imbirowy olejek eteryczny jest cieczą o niezbyt silnym, trwałym aromacie, ale pozbawionym jego ostrego smaku. Ma żółtozielonkawą barwę i charakteryzuje się ciepłym, przyprawowo-leśnym zapachem ze słodką, cytrusową, pełną nutą.

  Na rynku imbir występuje jako świeże kłącze oraz jako przyprawa suszona i rozdrobniona, popularny jest również jako kandyzowany lub marynowany oraz w postaci konfitur jedno- lub wieloskładnikowych. Ponadto kłącze imbiru wykorzystuje się jako przyprawę do wypieków, w tym chleba i ciast, do marynat, napojów oraz w formie syropu, najchętniej jako jesienna herbatka rozgrzewająca.

   Na początku lat 80-tych potwierdzono badaniami aktywność przeciwzapalną, która polega na hamowaniu enzymów COX-2 ([8]-paradol i [8]-szoagol) (bez wpływu na COX-1) i LOX-5 oraz inhibicji wytwarzania prozapalnych cytokin, takich jak prostaglandyny, tromboksan, czynnik TNF-α i interleukiny IL-18. Zapobiega to niszczeniu chrząstki stawowej i ułatwia jej regenerację. Ekstrakty z surowca stosowane są w bólach mięśniowych, zwyrodnieniowych w chorobie reumatycznej i bólach pourazowych. Działanie przeciwbólowe może być związane z oddziaływaniem [6]-shogaolu na białko P włókien afferentnych oraz agonistycznym wpływem gingeroli na receptor waniloidowy VR1, z uwagi na podobną strukturę tych związków do kapsaicyny.

   Ekstrakty z kłącza imbiru są wykorzystywane jako remedia digestiva, ponieważ pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i żółci. Wykazują również aktywność przeciwbiegunkową z uwagi na silne przeciwbakteryjne działanie olejku eterycznego. Wykazano, że kłącze imbiru hamuje in vivoin vitro rozwój wielu szczepów bakterii, wirusów i grzybów. Imbir może  działać rozrzedzająco na krew i przeciwzakrzepowo poprzez zmniejszenie produkcji tromboksanu. Działanie antyoksydacyjne, hamujące oksydację lipoprotein LDL, obniżanie poziomu cholesterolu, lipidów i glukozy zapobiega możliwości powstawania zatorów w naczyniach oraz skutkuje działaniem przeciwmiażdżycowym. Imbir działa także napotnie i rozgrzewająco.

Przeciwwskazaniem do stosowania kłącza imbiru jest uczulenie czy przewlekłe choroby przewodu pokarmowego, np. reflux żołądkowy, choroby pęcherzyka żółciowego. Istnieje także możliwość wystąpienia interakcji z lekami przeciwzakrzepowymi, ponieważ imbir może wydłużać czas krwawienia. Trudno jest mówić o całkowitym bezpieczeństwie stosowania imbiru u kobiet ciężarnych z uwagi na zbyt małą ilość przeprowadzonych badań .

  Imbir jest stosowany głównie jako składnik mieszanek przyprawowych (curry) i jako zapachowo-smakowy dodatek do potraw. Zapobiega też ich zbyt szybkiemu psuciu się. Ekstrakty z kłączy i olejek imbirowy znalazły zastosowanie w przemyśle:

  1. spożywczym jako corrigens poprawiający smak i zapach;
  2. farmaceutycznym (leki, środki higieny, antyseptyki);
  3. perfumeryjnym (kompozycje orientalne i współczesne);
  4. kosmetycznym (toniki, kremy, szampony, odświeżacze powietrza).

Olejek imbirowy wykorzystywany także jest w aromaterapii do masażu, kompresów i kąpieli w przypadku bólu pourazowego, bólu mięśni, ścięgien, reumatyzmu i przeziębień.

 

Literatura:

  1. Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.), 2001, [dostęp 2019-08-10].
  2. Strzelecka H., Kowalski J.: Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa, PWN, Warszawa 2000, 590.
  3. Kędzia A., Kędzia A.W. i wsp.: Ocena aktywności olejku imbirowego (Oleum Zingiberis) wobec bakterii beztlenowych, Postępy fitoterapii, 2018, 19(2), 92-97.
  4. Evans W.C.: Pharmacognosy Trease and Evans, 16th Ed., 2009, 289-292.
  5. Farmakopea Polska XI, PZWL, 2017, 1817-19.
  6. Góra J., Lis A.: Najcenniejsze olejki eteryczne, cz. I, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, 2012, 117-125.
  7. Newerli-Guz J., Pych M.: Właściwości przeciwutleniające imbiru (Zingiber officinale Roscoe), Zeszyty Naukowe Akademii Morskiej w Gdyni, 2012, 73, 28-33.
  8. Cisowski W., Kowalczyk A., Jamontt J.: Kłącze imbiru – zastosowanie lecznicze oraz składniki czynne, Postępy fitoterapii, 2004, 2, 71-76.
  9. Matławska I.: Farmakognozja, Akademia Medyczna, Poznań, 2005, 358-359.
  10. Grys A., Łowicki Z., Parus A.: Właściwości lecznicze imbiru ( Zingiber officinale Roscoe), Postępy fitoterapii, 2010, 1, 42-45.
  11. EMA, monografia Assesment report on Zingiber officinale Roscoe, rhizoma, HMPC, 2012, [dostęp 2019-08-10].
  12. Nartowska J.: Imbir lekarski, Panacea, 2008, 3(24), 6-8.