Tradycja od wieków
Ziołami i ich zbawiennym działaniem na organizm ludzki interesowano się od dawna. Człowiek początkowo swoją wiedzę opierał na przypadkowych obserwacjach – widząc zwierzęta, które podczas choroby sięgają po rośliny, które na co dzień nie stanowiły ich codziennego pożywienia, naśladował ich zachowanie (np. krowy, podczas problemów ze strony układu pokarmowego podgryzają rumianek, którego w normalnych warunkach unikają). Jeżeli zamiast leczniczych skutków obserwowano zaostrzenie dolegliwości – zioła unikano. W przypadku ustąpienia – zioło przyjmowano jako lecznicze na daną dolegliwość.
Jak donoszą źródła pierwszy dokument pisany na temat ziołolecznictwa powstał w Chinach, księga datowana jest na 2700 r. p. n. e. Księga zawiera spis środków leczniczych pochodzenia roślinnego, znajdują się w niej informacje, że Chińczycy stosowali zioła w postaci naparów, soków, proszków, maści, win.[1]
Ziołolecznictwo ma swoje korzenie również w starożytnym Egipcie – w XIX wieku odkryto papirus z 800 receptami na sporządzenie różnych mieszanek ziołowych o leczniczym zastosowaniu. W Egipcie wytwarzano wyciągi z ziół w postaci olejów, mazideł, balsamów. Wiele surowców sprowadzanych było z Azji, zaś sporządzaniem wyciągów roślinnych i ziołolecznictwem zajmowali się duchowni.[2]
W starożytnej Grecji i Rzymie również doceniano lecznicze właściwości ziół, a ziołolecznictwem zajmowali się tam świeccy, filozofowie i przyrodnicy. Zaczerpnęli oni swoją wiedzę od zielarzy z Azji, Persji i Egiptu. Swoją rolę w upowszechnianiu wiedzy o fitoterapii odegrali również Arabowie, wprowadzając nowe formy leków, opisując zasady uprawy roślin, ich właściwości, a także opisali właściwości roślin używanych jako przyprawy. W średniowieczu rozwój ziołolecznictwa związany był ściśle z alchemią, rozwijany przez zielarki ludowe, a później kontynuowany w chrześcijańskich klasztorach.[3]
Ziołolecznictwo XXI wieku – jak skutecznie stosować zioła
Ziół w celach leczniczych, upiększających, poprawiających samopoczucie używa się w różnych formach. W zależności od preferencji klientów producenci prześcigają się w ulepszaniu i poprawianiu form podawania ziół i wyciągów ziołowych. Znane i szeroko stosowane są napary, wywary, oleje, olejki eteryczne, maści, tabletki, kapsułki.
Bardzo popularne napary ziołowe w postaci herbatek, aby zachowały swoje dobroczynne działanie muszą spełniać pewne warunki:
- składniki powinny być właściwie dobrane,
- powinny być skomponowane we właściwych ilościach,
- do stworzenia mieszanki ziołowej powinny być wykorzystane właściwe części ziół, wysokiej jakości,
- należy zadbać o właściwy sposób przygotowania (odpowiednia temperatura wody, długość parzenia).
W fitoterapii bardzo popularne są również oleje z ziół. Olejami możemy nazwać wszystkie substancje o konsystencji oleistej, otrzymywane z dowolnej rośliny. Tłoczone są z różnych części roślin – pestek, łodyg, liści, nasion, owoców, kiełków. Wykorzystywane są jako oleje jadalne – szeroko stosowane w kuchni, coraz częściej w celach zdrowotnych, ale również w kosmetyce czy w przemyśle (materiały lakiernicze, malarskie, produkcja paliw).
Oleje tłoczone na zimno są uważane za najzdrowsze oleje świata. Technologia wytwarzania polega na wytłaczaniu nasion w odpowiednio niskich temperaturach. Są bogatym źródłem Niezbędnych Nienasyconych Kwasów Tłuszczowych, których organizm człowieka sam nie wytwarza i muszą być dostarczane z pożywieniem. Oleje te musza być odpowiednio przechowywane – wiele z nich w zbyt wysokich temperaturach traci swoje właściwości prozdrowotne.
Obok popularnych herbatek w fitoterapii często stosuje się wyciągi ziołowe, czyli przetwory otrzymane przez wytrawienie określonych surowców zielarskich, odpowiednim rozpuszczalnikiem (najczęściej alkoholem etylowym, wodą lub mieszaninami alkoholu i wody), substancje czynne przechodzą do roztworu. W tym procesie chodzi o maksymalne „wyciągnięcie” substancji czynnych. Wyciągi ziołowe możemy znaleźć m. in. w postaci tabletek. Ta postać została wprowadzona do medycyny w 1874 roku. Tabletką nazywamy stałą postać leku, suplementu diety itp., przeznaczoną do doustnego stosowania substancji w niej zawartych. Tabletka składa się ze sprasowanego proszku, w skład którego wchodzi substancja aktywna i substancje pomocnicze.
Jako główne zalety tabletek wymienia się:
- łatwość zażywania leku,
- gwarancja przyjęcia właściwej dawki substancji czynnej,
- dość tania produkcja,
- zapewnia trwałość substancji w niej zawartych,
- tabletki mogą być skonstruowane tak, aby substancja uwalniała się w ściśle określonym miejscu, istnieje również możliwość regulacji szybkości wchłaniania[4].
Kolejną popularną formą podawania ziół są kapsułki miękkie, nazywane również kapsułkami elastycznymi. Zajmują one ważne miejsce wśród nowoczesnych postaci leku. Gwarantują wytrzymałość fizyczną i mechaniczną zawartych substancji.
Kapsułki miękkie żelatynowe są obojętne dla człowieka (żelatyna podlega strawieniu), nie wymagają tak dużej ilości substancji chemicznych jak np. tabletki. Jednak największą zaletą kapsułek jest precyzyjne dawkowanie substancji, które są trudno rozpuszczalne lub nierozpuszczalne w wodzie. Wewnątrz kapsułki można umieścić te substancje w postaci płynnej, półpłynnej lub w formie półstałej.[5] Kapsułka, ze względu na parametry biodostępności, gwarantuje szybką absorpcję substancji zawartych wewnątrz, dzięki czemu można uzyskać optymalny efekt terapeutyczny.
Kapsułka miękka uważana jest za bardzo elegancją formę. Jej powierzchnia może być przeźroczysta, kolorowa, błyszcząca lub matowa. Ponadto daje możliwość dodawania substancji zapachowych – szczególnie w przypadku, kiedy substancja zawarta w kapsułce ma zapach, który mógłby zostać uznany za przykry lub drażniący.
Do najczęściej wymienianych zalet kapsułek miękkich zaliczamy:
Zioła – jakie, kiedy, jak i na co
Działanie ziół jest szerokie, a stosowanie ich we właściwy sposób nie tylko ma wpływ na poprawę naszego samopoczucia, ale też wyglądu i zdrowia.
Wyciąg z liści morwy białej, wspomaga metabolizm węglowodanów, produkcję insuliny, dzięki czemu pomaga utrzymać prawidłowy poziom cukru we krwi.
Wyciąg z karczocha, wspiera wątrobę, wspomaga trawienie, wspiera metabolizm lipidów w organizmie dzięki czemu daje wsparcie w walce ze zbędnymi kilogramami.
Ostropest plamisty dzięki zawartości sylimaryny wspomaga naturalną regenerację wątroby, chroni ją przed uszkodzeniami oraz wspiera trawienie.
Len wspomaga perystaltykę jelit, przyczynia się do ich prawidłowego funkcjonowania, pomaga dbać o zdrowie żołądka i układu pokarmowego.
Kora cynamonowca również działa pozytywie na zdrowie układu pokarmowego, ale jej pozytywne działanie obejmuje cały organizm – sprzyja utrzymaniu prawidłowego poziomu cukru we krwi, ma działanie antyoksydacyjne, znosi zmęczenie fizyczne i psychiczne.[7]
Wpływ na poprawę samopoczucia wykazują: dziurawiec, melisa, waleriana, szyszka chmielu, zielona herbata, czy wyciągi z miłorzębu dwuklapowego, czyli Ginkgo Biloba. Działanie „upiększające” mają popularne: bratek, który ma wpływ na zachowanie zdrowej i pięknej skóry, pokrzywa, która wzmacnia paznokcie, włosy i kości, zaś skrzyp zawierający naturalną krzemionkę wzmacnia włosy, paznokcie, poprawia kondycję skóry.
Korzystny wpływ na układ krążenia i pracę serca ma ekstrakt z owoców głogu. Pomaga zmniejszyć uczucie napięcia, ułatwia relaksację i dobry sen – tak ważny dla zdrowia serca. Szałwia wspiera układ pokarmowy, pomaga utrzymać potliwość na prawidłowym poziomie. Wierzbownica drobnokwiatowa wspomaga prawidłowe funkcjonowanie prostaty, pomaga zmniejszyć częstotliwość oddawania moczu. Kobietom, prawidłowe funkcjonowanie dróg moczowych wspomagają żurawina i pokrzywa.[8]
W dobroczynne działanie ziół, wyciągów roślinnych, owocowych wierzyły już nasze babcie. Rozwój przemysłu, farmacji, większa dostępność leków, spowodowały odwrót od naturalnych źródeł witamin, od ziołolecznictwa. Ostatnie lata pokazują jednak coraz większe zainteresowanie fitoterapią, dobroczynnym działaniem roślin i ziół. Konsumenci wykazują się dużą wiedzą z zakresu ziołolecznictwa co wpływa również na coraz wyższą jakość produktów ziołowych, które możemy kupić w aptekach czy sklepach zielarskich.
[1] Różański H., Zielarstwo i metody fitoterapii. O ziołach i preparatach ziołowych, dzieje fitoterapii, http://www.rozanski.ch/fitoterapia1.htm
[2] Różański H., Poradnik Fitoterapii, Krosno, 1994.
[3] Różański H., Poradnik zielarski, Krosno, 1993
[4] Janicki S., Sznitowska M., Zieliński W., Dostępność farmaceutyczna i dostępność biologiczna leków, Warszawa, 2001
[5] Douwes E., Hassan E., New Soft Gelatin Forms. Business Briefing Pharmagenetrics, 2013, 1-3.
[6] Janicki S., Fiebig A., Sznitowska M., Achmatowicz T., Farmacja stosowana. Warszawa 2013
[7] Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa, 1987.
[8] Różański H., Medycyna dawna i współczesna, http://rozanski.li/
