Szczelna bariera dla zdrowia
W organizmie człowieka istnieją dwa główne miejsca, w których dochodzi do bezpośredniego kontaktu z różnymi antygenami pochodzącymi ze środowiska zewnętrznego, chorobotwórczymi wirusami, bakteriami i antygenami pokarmowymi – są to: skóra i błony śluzowe pokrywające układ pokarmowy, oddechowy, moczowo-płciowy.[1]
Skóra stanowi barierę mechaniczną – jeżeli nie jest uszkodzona, antygeny zewnętrzne nie mają szans przedostania się.
Błony śluzowe (śluzówka) mają ponad stukrotnie większą powierzchnię niż skóra (ok. 300 m2, z czego 200m2 zajmuje śluzówka przewodu pokarmowego), są delikatne i to one są głównymi wrotami większości zakażeń. To właśnie w błonach śluzowych znajduje się większość (ponad 90%) komórek układu odpornościowego. Tkanka limfatyczna związana z błonami śluzowymi tworzy układ MALT (ang. mucosa associated lymphoid tissue, czyli cała tkanka limfatyczna w obrębie układu pokarmowego). Częścią MALT jest układ GALT (ang. gut associated lymhoid tissue, czyli tkanka limfatyczna związana z błonami śluzowymi przewodu pokarmowego), w część którego wchodzi ponad 70% komórek limfatycznych całego układu odpornościowego.
Układy MALT i GALT odpowiedzialne są za produkcję przeciwciał IgA, które wydzielane są na powierzchnię zewnętrzną błon wyścielając je i wyłapując przez to szkodliwe antygeny, zabraniając im przejścia przez śluzówkę do wnętrza organizmu. Większość IgA znajduje się na powierzchni jelita cienkiego i grubego i stanowią pierwszą linię obrony organizmu. Pierwsze antygeny, z którymi organizm człowieka ma kontakt, to niepatogenne bakterie, które powinny pochodzić od matki. Część z nich przeżywa w przewodzie pokarmowym, następnie przedostaje się do jelita cienkiego, potem do grubego i tam się zasiedla. Bakterie te nazywamy komensalnymi lub mikroflorą jelitową i stanowią one główne antygeny, aktywują rozwój i dojrzewanie układu odpornościowego.[2]
Rola bakterii jelitowych w układzie odpornościowym
Bakterie jelitowe powodują namnażanie „naiwnych” limfocytów B i T. Te pobudzone w przewodzie pokarmowym migrują naczyniami chłonnymi i dostają się do obiegu krwi.
Z krwią transportowane są do błon śluzowych innych układów (oddechowego, moczowo-płciowego, gruczołów endokrynnych), a następnie z powrotem do jelita. Wtedy nie są to „naiwne” limfocyty, ale komórki mające określone funkcje w organizmie:
- Limfocyty B - produkcja przeciwciał IgA i IgM,
- Limfocyty T – regulacja odpowiedzi immunologicznej organizmu, mediatory reakcji zapalnych,
- bakterie jelitowe hamują limfocyty T proalergiczne – odpowiedzialne za powstawanie alergii,
- pobudzają działanie makrofagów i komórek N- uszczelniają barierę jelitową.
Organizm nie traktuje bakterii jelitowych jako „obcych”, układ odpornościowy nie zwalcza ich, ale stają się one stałym bodźcem do nieswoistego pobudzania odporności. Dzięki obecności bakterii jelitowych czyli mikroflory jelitowej organizm jest w stanie ciągłej gotowości do zwalczania infekcji. Dzieje się tak ponieważ „dobroczynne” bakterie konkurując o pożywienie zajmują miejsca do zasiedlania, blokując tym samym dostęp czynnikom patogennym.
„Pro bios” czyli dla życia
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje probiotyki jako „żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza.”[3]
Szczepy mikroorganizmów aby zostały uznane za probiotyczne muszą przejąć szereg badań oraz spełniają poniższe warunki:
Ocenianie skuteczności probiotyku odbywa się dla każdego szczepu oddzielnie. Aby zapewnić terapię skuteczną i bezpieczną należy stosować tylko te szczepy, które mają udowodnione dobroczynne działanie na organizm gospodarza badaniami klinicznymi, zaś ich dawka jest ustalona właśnie na podstawie takich badań.
Wybór szczepów ma znaczenie
Na szczególną uwagę zasługują szczepy probiotyczne, mające najwięcej badań klinicznych i są najszerzej opisane w literaturze przedmiotowej. Do takich szczepów zalicza się Lactobacillus rhamnosus GG ATCC 53103 oraz drożdżaki Saccharomyces boulardii, a także Bifidobacetrium lactis HN019 mający potwierdzone klinicznie działanie immunomodelujące u osób starszych.
Lactobacillus rhamnosus GG ATCC 53103 został wyizolowany w 1983 roku i od tego czasu ukazało się na jego temat ponad 700 publikacji oraz został przebadany w ponad 500 badaniach klinicznych. Jego prozdrowotne działanie opiera się na zasiedlaniu mikroflory jelit dobroczynnymi bakteriami, zmieniając tym samym jej skład i „wygrywając” w walce z bakteriami patogennymi o pożywienie. Lactobacillus rhamnosus GG ATCC 53103 wytwarza nadtlenek wodoru, kwas piroglutaminowy (który hamuje wzrost bakterii patogennych), ma zdolność kolonizacji jelit.[6] Szczególnie polecany jest niemowlętom, u których bariera jelitowa nie jest szczelna, skraca czas trwania biegunek rotawirusowych u dzieci, biegunek poantybiotykowych. Podawanie tego szczepu zalecane jest przy rzekomobłoniastym zapaleniu jelit, korzystnie wpływa na stan jamy ustnej i zębów, podawany kobietom w ciąży i niemowlętom do 6 miesiąca życia zmniejsza ryzyko występowania atopowego zapalenia skóry.[7] Jego działanie określa się również jako immunomodelujące - pobudza wzrost aktywności fagocytarnej krwi, podwyższa poziom przeciwciał (IgA), które stanowią barierę ochronną przed infekcjami dróg oddechowych, błon śluzowych i przewodu pokarmowego[8].
Kolejny pod względem ilości badań klinicznych i publikacji to niepatogenny szczep drożdżaków Saccharomyces boulardii, wyizolowany w 1920 roku przez francuskiego mikrobiologa Henry’ego Boularda. Podczas swojej podróży po Indochinach, zauważył, że osoby zarażone cholerą łagodzą biegunki (główny objaw choroby) pijąc napar z owoców liczi i mangostanu. Rozpoczął badania nad dokładnym składem naparu i okazało się, że leczniczy wpływ ma nieznany dotychczas szczep drożdżaków, rozwijający się w temperaturze 37 stopni, charakteryzujący się odpornością na żółć i niskie ph.
Drożdże Saccharomyces boulardii stosuje się podczas leczenia ostrej biegunki infekcyjnej u dzieci. Badania kliniczne potwierdzają, że mają one wpływ na skrócenie czasu jej trwania, a także zmniejszenie dokuczliwości objawów. Szczep ten jest również polecany w zapobieganiu występowania biegunki podczas i po antybiotykoterapii, w zapobieganiu biegunce podróżnych oraz biegunce spowodowanej zakażeniem Clostridium difficile. Zaleca się również stosowanie tego szczepu podczas eradykacji Helicobacter pylori w celu zwiększenia skuteczności terapii oraz zapobieganiu występowania działań niepożądanych terapii.[9]
„Odkrywany” szczep specjalnie dla osób w podeszłym wieku
Jak dowodzą badania proces starzenia się może prowadzić do zachwiania równowagi mikroflory jelitowej. Oprócz tego, czynników zachwiania tej delikatnej równowagi u osób w starszym wieku jest wiele, są to m.in.:
Nie pozostaje to bez znaczenia dla ogólnej kondycji całego układu odpornościowego starszej osoby. W poszukiwaniu preparatów mających wpływ na poprawę stanu układu immunologicznego u osób w podeszłym wieku, na szczególną uwagę zasługuje szczep probiotyczny Bifidobacterium lactis HN019. Znajduje on najczęściej zastosowanie jako główny czynnik utrzymania homeostazy mikroflory jelitowej i skrócenia pasażu jelitowego. Jest również stosowany w leczeniu biegunek wywołanych rotawirusami. Jego działanie wykracza jednak poza ten obszar, obejmując dodatkowo:
Opublikowane w 2001 roku badania kliniczne[11], poświęcone wpływowi stosowania Bifidobacterium lactis HN019 na odporność osób starszych, pokazują immunomodelujące działanie tego szczepu na osoby starsze. Zostały one przeprowadzone na grupie osób w wieku od 63-84 lat (średnia 69), których poddano trzystopniowej suplementacji, trwającej dziewięć tygodni. W fazie pierwszej (pierwsze 3 tygodnie) badani spożywali mleko o niskiej zawartości tłuszczu, w fazie drugiej (3 tygodnie) mleko zostało wzbogacone bateriami typu Bifidobacterium lactis HN019, w ostatniej, trzeciej fazie, osoby te znowu spożywały mleko o niskiej zawartości tłuszczu. Testy krwi, przeprowadzone po spożyciu Bifidobacterium lactis HN019, wykazały zwiększoną aktywność limfocytów T oraz komórek przeciwnowotworowych NK( z ang. natural killers cel - naturalni zabójcy). Wnioski z przeprowadzonych badań pokazują, że spożywanie produktów zawierających Bifidobacterium lactis HN019, poprawia naturalną odporność u osób starszych. Wskazuje to na wymierne korzyści dla zdrowia wynikające ze stosowania preparatów zawierających ten szczep. Faktem szczególnie godnym odnotowania jest to, że największe zmiany zaobserwowano w układzie odpornościowym osób, które miały słabe wyjściowe reakcje układu odpornościowego. Wyniki wskazują wysoką efektywność działania i realną poprawę stanu zdrowia u osób starszych.
W licznych badaniach naukowych udowodniono, że szczepy probiotyczne nie powinny być traktowane jedynie jako tzw. „osłona” podczas antybiotykoterapii. Śmiało można powiedzieć, że właściwa równowaga mikroflory jelitowej przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu, w tym do: redukcji objawów nietolerancji laktozy, skutecznej profilaktyki zakażeń jelit, zwiększenia produkcji przeciwciał, obniżenia ciśnienia i regulacji stężenie trójglicerydów we krwi, poprawę motoryki przewodu pokarmowego (poprzez skrócenie pasażu jelitowego), a w końcu do poprawy funkcji systemu odpornościowego.
Opierając swoją wiedzę na badaniach klinicznych, warto więc zwrócić uwagę na obecność szczepów probiotycznych w diecie, zarówno w ich naturalnych źródłach, jak i wspierających dostarczanie konkretnych szczepów bakteryjnych w ściśle określonej i kontrolowanej jakości.
Bibliografia:
[1] J. Działo, P. Niedźwiedzka-Rystwej, A. Mękal, W. Deptuła, Charakterystyka tkanki limfatycznej błon śluzowych przewodu pokarmowego i oddechowego, Alergia Astma Immunologia 2010, 15 (4): 197-202.
[2] S. Górska, A. Jarząb, A. Gamian, Bakterie probiotyczne w przewodzie pokarmowym człowieka jako czynnik stymulujący układ odpornościowy*, Postepy Hig Med Dosw. (online), 63: 653-667; 2009.
[3] FAO/WHO: Guidelines for the evaluation of probiotics in food. Raport of a joint FAO/WHO working group on drafting guidelines for the evaluation of probiotics in food. London, (Canada), 2002. http:// www.fda.gov/ohrms/dockets/dockets/95s0316/95s-0316-rpt0282-tab-03-ref-19-joint-faowho-vol219.pdf (01.09.2012)
[4] J. Schrezenmeir, M. de Vrese, Probiotics, prebiotics, and symbiotics-approaching a definitione, Am J Clin nutr., 2001
[5] A. Nowak, K. Śliżewska, Z. Libudzisz, Probiotyki – historia i mechanizmy działania, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 4(71), 5-19, 2010.
[6] E. Kamińska, Skuteczność i bezpieczeństwo stosowania probiotyków na podstawie badań klinicznych przeprowadzonych u dzieci, Medycyna Wieku Rozwojowego, XVI, 3, 2012.
[7] A. Nowak, K. Śliżewska, Z. Libudzisz, J. Socha, Probiotyki – efekty zdrowotne, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 4(71), 20-36, 2010.
[8] Stanowisko grupy ekspertów w składzie: M. Czerwionka-Szaflarska, A. Dobrzańska, A. Chybicka, T. Jackowska, L. Witold, J. Ryżko, H. Szajewska, J. Szczapa w sprawie profilaktyki biegunki związanej ze stosowaniem antybiotyków u dzieci, [w:] Pediatria Polska, 85(6): 604-608; 2010.
[9] H. Szajewska, Saccharomyces boulardii – aktualne dane naukowe, Prz Gastroenterologiczny, 2012; 7 (6): 351-358
[10] E. Dylus, B. Buda, S. Górska-Frączek, E. Brzozowska, A. Gamian, Białka powierzchniowe bakterii z rodzaju Bifidobacterium*, Postepy Hig Med. Dosw (online), 67:402-412, 2013.
[11] H.S. Gill, K. J. Ruthrfurd, M. L. Cross, P. K. Gopal, Enhancement of immunity in the elderly by dietary supplementation whit the probiotic Bifidobacterium lactis HN019, [w:] American Journal of Clinical Nutrition, 2001
